🇳🇵राष्ट्रिय लोक तथा दोहोरी गीत प्रतिष्ठान, कालीकोटको दोस्रो जिल्ला अधिवेशन भव्यताका साथ सम्पन्न 🎤

राष्ट्रिय लोक तथा दोहोरी गीत प्रतिष्ठान, कालीकोटको दोस्रो जिल्ला अधिवेशन सफलतापूर्वक सम्पन्न भएको छ। प्रतिष्ठानको गरिमामय नेतृत्वका लागि नवनिर्वाचित सम्पूर्ण पदाधिकारीज्यूहरूलाई हार्दिक बधाई तथा सफल कार्यकालको लागि अनन्त शुभकामना!

🎉 नवनिर्वाचित कार्यसमितिका पदाधिकारीहरू:

नयाँ कार्यसमितिका पदाधिकारीहरू:

* अध्यक्ष: इब्सल सन्ज्याल

* प्रथम उपाध्यक्ष/उपाध्यक्ष: दिबेश शाही

* महिला उपाध्यक्ष: यशोदा देवकोटा

* सचिव: पदमराज न्यौपाने

* कोषाध्यक्ष: बिपना सिह

* सह-कोषाध्यक्ष: अस्मिता बिस्ट

* सह-सचिव: दिलीप चौलागाईं

* प्रवक्ता: छत्र रोका मगर

यसका अतिरिक्त, बर्षा बराल, समीर सुनार, प्रकाश शाही, दिनेश रावल, लक्ष्मण सुनार, उपेन्द्र वि.क. र बिनिता वि.क. लगायतका सदस्यहरू पनि कार्यसमितिमा सर्वसम्मत रूपमा चुनिनुभएको छ।

 उद्घाटन समारोहमा विशिष्ट उपस्थिति

अधिवेशनको उद्घाटन समारोहमा विभिन्न तहका विशिष्ट महानुभाव तथा युवा नेताहरूको बाक्लो उपस्थिति रहेको थियो। समारोहमा तिलागुफा नगरप्रमुख शंकर प्रसाद उपाध्याय, रास्कोट नगरपालिकाका नगरप्रमुख धर्मराज शाही, नरहरिनाथ गाउँपालिकाका अध्यक्ष नगेन्द्र बिष्ट, तिलागुफा नगरपालिकाका उपप्रमुख महेन्द्रबहादुर, चित्र सिंह गाउले, र युवा नेता भुपेन्द्र जंग शाही लगायत विभिन्न राजनीतिक दलका नेता तथा युवा नेताहरूको उल्लेख्य सहभागितालेकार्यक्रमको शोभा बढाएको थियो।
राष्ट्रिय लोक तथा दोहोरी गीतको प्रवर्द्धनमा यो कार्यसमितिले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्ने अपेक्षा गरिएको छ।

 सुदूर र मध्यपश्चिमको पहिचान: देउडा गीतको इतिहास, वर्तमान र भविष्य

देउडा गीत नेपालको सुदूरपश्चिम र मध्यपश्चिम (हाल कर्णाली प्रदेश) क्षेत्रमा गाइने र खेलिने एक मौलिक लोकसंस्कृति हो। यो केवल गीत मात्र नभएर नृत्यप्रधान ‘खेल’ पनि हो, जसलाई ‘डेउडा खेल’ वा ‘न्याउल्या खेल’ पनि भनिन्छ। विशेषगरी चाडपर्व, मेलापात, जात्रा र उत्सवहरूमा सामूहिक रूपमा प्रस्तुत गरिने देउडाले यस क्षेत्रका मानिसहरूको सुख-दुःख, प्रेम-विरह, सामाजिक चेतना र जीवनदर्शनलाई जीवन्तता प्रदान गर्दछ।

 देउडा गीतको ऐतिहासिक पृष्ठभूमि

देउडा गीतको इतिहास निकै प्राचीन मानिन्छ। यसको उत्पत्ति वेदकालसम्म पुग्ने कतिपय विद्वान्हरूको मत छ, जसलाई सामवेदको गायन परम्परासँग जोडिन्छ। देउडाको ऐतिहासिक नाम ‘न्याउल्या गीत’ हो, जसको अर्थ न्याउली चराले जस्तै लयबद्ध रूपमा गरिने वार्तालाप (युवा-युवतीबीचको सवाल-जवाफ) भन्ने बुझिन्छ।

नामकरणको सन्दर्भ:

‘देउडा’ शब्दको उत्पतिबारे विभिन्न मतहरू छन्:

• डेढ पाइलाको चाल: गोलाकार घेरामा एक पाइला अगाडि र आधा पाइला पछाडि सार्दै ‘डेढ पाइला’ को चालमा नाचिने भएकाले यसलाई डेउडा भनिएको हो।

• टेढिएको चाल: नेपाली शब्दकोशमा ‘देउडा’ को अर्थ ‘दुईतिर बांगिएर आई जोडिएको, टेढिँदै जोडिन पुगेको’ भेटिन्छ, जसले नृत्यको बटारिएको चाललाई संकेत गर्छ।

• देव र देवधुन: कतिपयले यसलाई देव वा देवधुनसँग सम्बन्धित भएको मान्छन्, तर नृत्यको शैलीसँग सम्बन्धित मत बढी प्रचलित छ।

आधुनिक चरण:

रेडियो नेपालको स्थापनापछि देउडाले क्रमशः राष्ट्रिय स्तरमा स्थान पाउन थाल्यो। वि.सं. २०१५ सालमा धर्मराज थापाको पश्चिम भ्रमण र त्यसपछि डोटीका धनबहादुर मल्लले गीत रेकर्ड गराएसँगै यसको अभिलेखीकरण सुरु भयो। वि.सं. २०३७ देखि २०५७ सालको अवधिलाई देउडा गीतको ‘स्वर्णिम काल’ मानिन्छ, जब नरेन्द्रराज रेग्मी, भोजराज भट्ट, महाशंकर देवकोटा लगायतका कुशल गायकहरूले देउडालाई व्यापकता दिए।

🏞️ कर्णाली र कालिकोटमा देउडाको महत्व

देउडा गीत कर्णाली प्रदेशको अमूल्य सांस्कृतिक निधि हो। कर्णाली अञ्चल अन्तर्गतका जुम्ला, हुम्ला, मुगु, डोल्पा र कालिकोट देउडा संस्कृतिका उर्वर भूमि हुन्। कालिकोट जिल्लामा देउडाको विशेष महत्व छ, जहाँका मानिसहरूका लागि यो गीत मनोरञ्जनका साथै अभिव्यक्तिको सशक्त माध्यम पनि हो।

• न्याउल्या खेलको प्रचलन: कर्णालीमा देउडालाई अझै पनि ‘न्याउल्या’ गीत भनिन्छ। कालिकोटमा जात्रा, मेला र देउताको पूजा स्थान (धमारी) मा देउडा खेल्ने परम्परा आजसम्म पनि जीवन्त छ।

• विषयवस्तुको विविधता: कालिकोट लगायत कर्णाली क्षेत्रमा गाइने देउडामा त्यहाँको भूगोल, गरिबी, दुःख-पीडा, सामाजिक विकृति, राजनीति, र स्थानीय देवी-देवताको महिमालाई समेटिएको हुन्छ। यो समाजको दर्पण को रूपमा रहेको छ।

• सवाल-जवाफी शैली: देउडाको प्रमुख विशेषता भनेको यसको प्रत्युत्पन्न मति (तत्कालै जवाफ दिने क्षमता) मा आधारित सवाल-जवाफी शैली हो, जसले गायक-गायिकाको वाक्पटुता र सिर्जनात्मकताको परीक्षण गर्दछ।

वर्तमान युवा आकर्षण

केही समयअघिसम्म आधुनिक संगीतको प्रभावले ओझेलमा परेको देउडा गीत अहिले पुनः युवा पुस्तामा लोकप्रिय बन्दै गएको छ। यसको कारणहरू निम्न छन्:

• पुनरुत्थान र मिडियाको पहुँच: आधुनिक प्रविधि र सामाजिक सञ्जालको माध्यमबाट देउडा गीतको रेकर्डिङ, म्युजिक भिडियो र प्रस्तुतिहरूले व्यापकता पाएका छन्। युट्युब, टिकटक लगायतका प्लेटफर्ममा देउडा गीतहरू करोडौं पटक हेरिएका छन्।

• आधुनिक फ्युजन: नयाँ पुस्ताका कलाकारहरूले देउडाको मौलिक लय र भाका लाई कायम राख्दै आधुनिक वाद्यवादन र संगीतको मिश्रण गरी ‘देउडा फ्युजन’ सिर्जना गरेका छन्, जसले युवाहरूलाई आकर्षित गरेको छ।

• सांस्कृतिक पहिचानको खोजी: विश्वव्यापीकरणको युगमा युवाहरूले आफ्नो माटो र पहिचान सँग जोडिने माध्यमको रूपमा देउडालाई अँगालेका छन्। विदेशमा बस्ने नेपाली युवाहरूले पनि आफ्नो संस्कृति झल्काउन देउडालाई प्राथमिकता दिन थालेका छन्।

🔮 देउडा गीतको भविष्य

देउडा गीतको भविष्य उज्जवल देखिन्छ, तर यसको मौलिकता जोगाउनु चुनौती पनि छ।

• चुनौतीहरू: व्यावसायिकताको नाममा देउडाको मौलिक लय र डेढ पैतालाको चाललाई विकृत पार्ने खतरा छ। त्यस्तै, छाडा र दोहोरो अर्थ लाग्ने शब्दहरूको प्रयोगले यसको साहित्यिक गरिमा घटाउन सक्छ।

• सकारात्मक सम्भावना: देउडा गीतलाई कर्णाली र सुदूरपश्चिमको ‘ब्रान्ड’ को रूपमा विकास गर्न सकिन्छ। प्रदेश सरकार र स्थानीय निकायहरूले देउडाको संरक्षण, प्रवर्द्धन र यससम्बन्धी अनुसन्धानलाई प्रोत्साहन दिने नीतिहरू ल्याउनुपर्छ।

• कलाकारको भूमिका: देउडा कलाकारहरूले मौलिकतालाई सम्मान गर्दै यसको परम्परागत वाचन शैली र नृत्यलाई नयाँ पुस्तामा हस्तान्तरण गर्नुपर्छ, ताकि यसको ऐतिहासिक, सामाजिक र साहित्यिक महत्व जोगियोस्।

निष्कर्ष 🖊️ 

देउडा गीत नेपालको एक जीवन्त लोकसंस्कृति हो। यसले विगतलाई सम्झाउँछ, वर्तमानलाई जोड्छ र भविष्यलाई समृद्ध बनाउने शक्ति राख्छ। कर्णाली र कालिकोटको पहिचान बोकेको यो गीतको संरक्षण र प्रवर्द्धनमा सबैको साथ अपरिहार्य छ।

ई. तुलसी शाही